Zamek Królewski to majestatyczna twierdza, która znajduje się niemal w samym centrum Będzina. Jest to średniowieczna warownia obronna, która została wzniesiona w połowie XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego w systemie Orlich Gniazd w Małopolsce. Jak głoszą jednak historycy, pierwsze fortyfikacje w tym miejscu powstały już w IX wieku, kiedy to na Górze Zamkowej wzniesiono gród, prawdopodobnie należący do plemienia Wiślan, który później był kilkakrotnie rozbudowywany. Widać zatem, że jego historia jest bardzo ciekawa, dlatego warto ją opisać dokładniej!
Spis treści:
1. Historia Zamku Królewskiego w Będzinie
2. Zamek Królewski w Będzinie obecnie
Historia Zamku Królewskiego w Będzinie
Historia fortyfikacji na Górze Zamkowej w Będzinie sięga IX wieku. Już wtedy w miejscu tym plemię Wiślan wzniosło gród, który w późniejszych latach był jeszcze kilkukrotnie rozbudowywany. Budowę obecnego zamku rozpoczęto jednak dopiero w drugiej połowie XIII wieku, kiedy to za panowania Bolesława Wstydliwego, w obrębie grodu wzniesiono cylindryczną, kamienną wieżę, czyli tak zwany stłop. W 1349 roku Kazimierz Wielki dobudował do niej zamek, który początkowo składał się z zamku górnego, otoczonego dwoma pierścieniami murów, a później dostawiono do niego zamek dolny, z bramą wjazdową od strony północnej. Twierdza ta została wzniesiona w miejscu o ogromnym znaczeniu strategicznym, bowiem jej zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa przeprawom przez Czarną Przemszę, ponieważ w miejscu tym przebiegał ważny trakt handlowy, łączący Wrocław z Krakowem, a dodatkowo po rzece przebiegała granica śląsko-małopolska, a więc u samego podnóża Góry Zamkowej.
W okresie staropolskim w Zamku Królewskim w Będzinie najpierw rezydowali burgrabiowie, później starostowie. W 1458 tenutariuszem zamku był Stanisław z Pogórzyc, w latach od 1462 do 1470 roku Szczepan Pogórski z Pogórzyc, a w latach od 1492 do 1499 roku Bieniasz Pogórski. W następnych latach, a konkretniej w 1502 roku król polski Aleksander Jagiellończyk zezwolił Stanisławowi Jarockiemu z Jaroszyna wykupić zamek oraz miasto królewskie Będzin z rąk Bieniasza Pogórskiego. Później, bo w 1588 roku zamek stał się więzieniem dla niefortunnego pretendenta do tronu polskiego – Maksymiliana Habsburga – który po śmierci króla Stefana Batorego chciał podbić Kraków, ale wcześniej sam został pokonany pod Byczyną przez Jana Zamojskiego. Mury zamku opuścił rok później, po mediacji Hipolita Aldobrandiniego, czyli nuncjusza papieskiego, który w następnych latach został papieżem Klemensem VIII i po podpisaniu ugody przez przedstawicieli Habsburgów i Rzeczypospolitej. W 1616 roku zamek wraz z częścią miasta spłonął, a warownię później na własny koszt odbudował starosta będziński Andrzej Dębiński. Twierdza została jednak ponownie zniszczona podczas potopu szwedzkiego w latach od 1655 do 1666 roku, kiedy to zamek został spalony i częściowo zburzony przez wojska Hartfelda, Montecuculliego i Sporka.
Dopiero po rozbiorach twierdza trafiła w ręce prywatne, kiedy to w 1919 roku z inicjatywy Stefana Warchoła, Jana Gęborskiego, Benedykta Misiórskiego i Romana Wyszatyckiego, powstało Towarzystwo Opieki nad Górą Zamkową. Statut Towarzystwa został ostatecznie zatwierdzony przez wojewodę kieleckiego w dniu 18 listopada 1927 roku. Dwa lata później, czyli w 1929 roku Towarzystwo przystąpiło do odbudowy zamku na podstawie projektu i planu przygotowanego przez profesora Adolfa Szybko-Bohusza. Dzisiejszy wygląd fortyfikacja zawdzięcza jednak przebudowie neogotyckiej z 1834 roku, która została przeprowadzona przez Franciszka Marię Lanciego, a także dzięki pracom rekonstrukcyjnym przeprowadzonym w latach od 1952 do 1956 roku według projektu inżyniera Zygmunta Gawlika. Po ukończeniu prac w zamku utworzono Muzeum Zagłębia z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Górą Zamkową, Towarzystwa Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego oraz Miejskiego Społecznego Komitetu Odbudowy Zamku.
Przez te wszystkie lata na zamku przebywali królowie: Jan III Sobieski, August II Mocny oraz Stanisław August Poniatowski.
Zamek Królewski w Będzinie obecnie
Obecnie Zamek Królewski oraz znajdujące się w nim Muzeum Zagłębia jest jedną z największych atrakcji w Będzinie. W budowli tej można podziwiać okazałą wystawę, która przedstawia zawiłe dzieje całego regionu. Muzeum to zostało utworzone w 1956 roku z inicjatywy Towarzystwa Opieki nad Górą Zamkową, Towarzystwa Muzeum Zagłębia Dąbrowskiego w Będzinie i Miejskiego Społecznego Komitetu Odbudowy Zamku, a jego otwarcie nastąpiło z okazji sześćsetnej rocznicy uzyskania praw miejskich przez Będzin. Na początku mieściło się ono tylko w zamku i było pierwszą placówką muzealną na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, jednak w późniejszych latach, a konkretniej w 1983 roku otwarto drugą placówkę w XIII wiecznym zespole pałacowo-parkowym rodziny Mieroszewskich przy ulicy Gzichowskiej. Jego głównym zadaniem jest gromadzenie dóbr kultury i materiałów dokumentujących historię regionu, prowadzenie ewidencji naukowej, inwentaryzacji i klasyfikacji zbiorów, przechowywanie ich w warunkach zapewniających im bezpieczeństwo oraz prowadzenie działalności edukacyjnej. Do tego na terenie muzeum od czasu do czasu organizowane są inne formy działalności kulturalnej, w tym koncerty, spektakle, konkursy, szkolenia, sesje, spotkania autorskie oraz inne przedsięwzięcia mające na celu promocję zamku oraz znajdujących się w nim zbiorów.
Bibliografia:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_w_Będzinie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Muzeum_Zagłębia_w_Będzinie
https://slaskie.travel/poi/2608/zamek-w-bedzinie